gm. Elbląg, pow. elbląski, woj. warmińsko - mazurskie

Nazwa Nowakowo obejmuje trzy miejscowości, Bollwerk, Stare Nowakowo - Alt Terranova i Nowe Nowakowo - Neu Terranova. Najstarszą częścią jest dawny Bollwerk wzmiankowany w 1348 r. należący do Starego Miasta Elbląga. Była tu chroniona niewielką fortecą przeprawa przez rzekę Elbląg a przy przeprawie stała słynna karczma, należąca do angielskiej Kampanii Wschodniej, przebudowana w latach 1632-37. W dwudziestoleciu między wojennym obszar wsi wynosił 523 ha i żyło tu 334 mieszkańców. Obszar Nowego i Starego Nowakowo do 1741 r. był mokradłem, które osuszać zaczął pruski intendent zarządzający ziemskimi posiadłościami Elbląga Poehling. Założono wówczas wieś Stare Nowakowo - Terra nova. Kiedy do 1808 roku osuszono dalsze tereny w płn. części nowozałożoną wieś nazwano Neu Teranova w odróżnieniu od wcześniejszej osady. Obecność mennonitów poświadczona jest jedynie w części dawnego Bollwerku. W 1820 r. na 102 mieszkaców 9 wywodziło się od holenderskich osadników.

Układ przestrzenny wsi Bollwerk ulegał zmianie, kształt ulicówki przywałowej mógł wykształcić się w 2 poł. XVIII w.

Krajobraz kulturowy wsi uległ destrukcji, we wsch. części dawnego Bollwerku są praktycznie wszystkie nowe zabudowania; po stronie zachodniej istnieje kilka historycznych budynków, murowany, neoklasyczny dom nr 9, dawna gospoda z pocz. XXw. oraz jeszcze dwie zagrody holenderskie w typie wzdłużnym lecz już z murowanymi domami z pocz. XXw., współcześnie przebudowanymi, jeden omurowany dom drewniany i znajdujący się w ruinie drewniany budynek mieszkalny z ok. poł. XIXw. pozostałość także dawnej zagrody holenderskiej w typie wzdłużnym. w płn. części po powodzi z lat 80 - tych niemal wszystkie stare domy zostały rozebrane, zachował się jeden dom z dawnej zagrody w typie kątowym ostatni. Nie dotrwał dom podcieniowy z 1818 r. a gospoda "dom pod siedmioma szczytami" rozebrany został po 1945 r.
Gwałtownym tempie zanika, zachowała się praktycznie jedna zagroda holenderska oraz szczątkowo kilka innych; rozebrane zostały 2 domy podcieniowe znajdujące się w układzie zagrody holenderskiej; od lat 80 -tych XXw. pojawia się współczesna zabudowa na starych siedliskach, szczególnie intensywnie od lat 90. XXw. Widoczne są jeszcze poldery, układ rowów i kanałów, terpy oraz zieleń przydrożna - na drogach lokalnych i do poszczególnych gospodarstw obsadzona wierzbami, wtórnie jesiony i lipy przy głównej drodze.

Dom nr 30 z dawnej zagrody holenderskiej usytuowany w płn. stronie wsi, przy zakręcie szosy, kalenicowo do drogi biegnącej wałem rzeki ; zbudowany w 1 ćw. XIXw. drewniany, zrębowy, ze zrębową facjatką w połaci wsch., z oszalowanym pionowo szczytem i dachówką holenderską na pokryciu dachowym; elewacja płd. 3-osiowa, szczyt 1-osiowy; elewacja wsch. 4-osiowa, z wejściem na osi płn.; naroża facjatki przesłonięte deską imitującą boniowanie.
nr 52 - zagroda holenderska w typie wzdłużnym usytuowana w zach. części wsi, po płd. stronie drogi, kalenicowo; dom zbudowany w 2 ćw. XIX w. drewniany, zrębowy, częściowo ocieplony azbestem, otynkowany, z oszalowanym pionowo szczytem, z dachówką holenderką na dachu; elewacja wsch. 2 – osiowa, elewacja płn. 4 – osiowa, z wejściem na osi zach.; obora wyższa, przebudowana, stodoła rozebrana; budynek w złym stanie.
BN - dom z dawnej zagrody holenderskiej usytuowany w płd. stronie wsi, przy wale rzeki, kalenicowo; zbudowany w 3 ćw. XIX w. drewniany, częściowo zrębowy, częściowo sumikowo – łątkowy, o narożach przesłoniętych deską, z oszalowanym pionowo szczytem; krokwiowo – jętkową więźbą dachową, krytą dachówką holenderką budynek w stanie ruiny