gm. Markusy, pow. elbląski, woj. warmińsko - mazurskie

Wieś została założona w 1676r. przez osadników holenderskich.Do 1945 roku wieś liczyła gospodarstw, głównie zagród holenderskich, na dawnej wyspie obok jedynego obecnie budynku mieszkalnego i gospodarczego znajdowała się kolonia licząca domków. W 1820 r. wieś liczyła 162 mieszkańców, w tym 3 mennonitów W 1885 r. wieś liczyła 240 mieszkańców.

Układ przestrzenny wsi -ulicówka przywałowa położonej na lewym (zachodnim) brzegu rzeki Dzierzgoń i większość budynków stoi poniżej poziomu wody w rzece. Obecnie zachowana zabudowa rozciąga się od ok.. 200 m na płd.. od mostu, przeważnie po lewej stronie drogi biegnącej po wale, na długość ok.. 1,5 km., po wsch. stronie rzeki znajdują się zabudowania wsi Stankowo

Obecnie we wsi Dzierzgonka po płn. stronie szosy zachowanych jest 11 gospodarstw, w tym 10 budynków mieszkalnych, 12 budynków obór, 5 zblokowanych z nimi stodół oraz 2 budynki przepompowni. Wieś tworzy 9 zagród holenderskich w typie wzdłużnym usytuowanych przeważnie wzdłuż wału, które powstawały w k. XVIII w. - 4 zagrody i w XIXw. - pozostałe. 3 budynki mieszkalne oraz przepompownie wybudowano w latach 30 - tych XX w. Dawny cmentarz mennonicki znajdujący się na terpie po zach. stronie wsi jest całkowicie zdewastowany, z nielicznymi reliktami nagrobków. Dobrze czytelny rozłóg pól z polderami wytyczonymi rowami melioracyjnymi. Pierwotna zieleń zachowana została częściowo - głównie są to rosnące w tradycyjnych miejscach wzdłuż kanałów , dróg na pola i w granicach dawnych działów szpalery wierzb, w południowej części zachowany został krótki szpaler jesionów,

Nr 10 - zagroda holenderska w typie wzdłużnym złożona z domu mieszkalnego obory i stodoły, usytuowana równolegle do drogi, wzniesiona ok. poł. XIX w.; dom drewniany, zrębowy, o węgłach przesłoniętych deską imitującą pilaster, otynkowany, obora murowana, otynkowany, przebudowana, dach kryty eternitem, stodoła słupowo - ryglowa, oszalowana pionowo, dach kryty eternitem.
Nr 11 Zagroda holenderska w typie wzdłużnym złożona z domu mieszkalnego, obory i stodoły, usytuowana prostopadle do drogi, pochodząca z k. XVIII w., dom podcieniowy, pierwotnie ryglowy, otynkowany, obecnie murowany, wnętrze przebudowane; podcień w formie dwuspadowego dachu o oszalowanym pionowo szczycie wsparty na 7 drewnianych , zamieczowanych słupach; dach przykryty trzcinową strzechą; Obora zachowała ściany ryglowe, oszalowane pionowo oraz trzcinowy dach; stodoła ryglowa, oszalowana pionowo ze strzechą trzcinową.
Nr 12 Zagroda holenderska w typie wzdłużnym złożona z domu mieszkalnego i obory , usytuowana prostopadle do drogi pochodząca z k. XVIII w. Zachowany budynek mieszkalny ryglowy, otynkowany, szczyt oszalowany pionowo o dwuspadowym dachu przykrytym dachówką holenderką.
Nr 13 Zagroda holenderska w typie wzdłużnym złożona z domu mieszkalnego, obory i stodoły, usytuowana prostopadle do drogi, powstała w k. XVIII w. i przełomu XIX/XX w. Budynek mieszkalny drewniany, zrębowy, o węgłach przesłoniętych deskami, szczyt oszalowany pionowo, obora murowana, stodoła ryglowa, kryta trzciną i częściowo blachą.
Nr 16 Zagroda holenderska w typie wzdłużnym złożona z domu mieszkalnego i obory , usytuowana równolegle do drogi, z k. XVIII w. Zachowany dom drewniany, ryglowy, przebudowany, otynkowany,
Nr 17 Zagroda holenderska w typie wzdłużnym złożona z domu mieszkalnego, obory i stodoły, usytuowana prostopadle do drogi, z lat 70-80 XIX w. w miejscu zapewne starszej zagrody. Dom drewniany ze ścianą kolankową, zrębowy, o węgłach przesłoniętych deskami, szczyt i ścianka kolankowa ryglowe oszalowane pionowo; dekorowany motywami charakterystycznymi dla domów mennonitów - 6 - ramienna gwiazda na deskach węgłowych; budynek obory oddzielony wysoką ścianą ogniową; o ścianach zewnętrznych murowanych, ceglanych, słupowo - ryglowej stodole, oszalowanej pionowo.
Nr 19 Zagroda holenderska w typie wzdłużnym złożona z domu mieszkalnego, obory i szczątkowej stodoły, usytuowana równolegle do drogi, z ok.. 2 ćw. - poł. XX w. dom drewniany, zrębowy, oszalowany poziomo, szczyt płd. oszalowane pionowo; budynek obory przebudowany o ścianach w dolnej części ceglanych, otynkowane, wyżej drewnianych, ryglowych, oszalowanych; budynek stodoły zachowany w części boiska, drewniany, ryglowy, oszalowany pionowo.
Cmentarz mennonicki usytuowany w polu, na kwadratowej kwaterze, otoczony rowami melioracyjnymi, silnie zdewastowany, zachowane skupisko żywotników oraz fragmenty betonowych tumb i nagrobków.