Start | Wprowadzenie | Artykuły: Polska | Małopolska | Mazowsze | Ziemia Łęczycka | Żuławy | Nizina Sartawicko-Nowska | Ziemia Kwidzyńska | Ziemia Walichnowska | Ziemia Sieradzka | Ziemia Wieluńska |
Katalog obiektów --> Mazowsze
|
||
|
||
gm. Czosnów, pow. nowodworski, woj. mazowieckie (Kazuń Niemiecki - Mapa Kwatermistrzostwa - 1830, Mapa Chrzanowskiego - 1848)
Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1252 r. Osadnicy holenderscy osadzeni w 1764 r. na części Kazunia, zwanej początkowo Holendry, później Kazuń Niemiecki (Deutsch-Kazan). Wojewoda miński Jan August Hilzen w dniu 1 lipca 1764 r. zawarł z przedstawicielami osadników umowę, na mocy której na terenach wykarczowanego lasu, nad rzeką mieli założyć oni osadę. Dokumenty ze strony kolonistów podpisali: Bartel, Kohnert, Schroeder, Klaus i Dauter. Ziemia przez nich zasiedlona została podzielona na 23 rodziny, według liczby dusz w rodzinie - większe rodziny dostały większy nadział ziemi. Umowa ta uzupełniona została w 1773 r. Następni przybysze osadzeni zostali w Kazuniu w latach 1773 i 1786. W 1795 r. mieszkało tu 15 rodzin (67 osób), w 1827 r. zaś 41 (314 osób). Najczęściej występujące w gminie nazwiska mieszkańców wskazują na to, że duża część z nich przeniosła się do wsi z okolic Chełmna i Grudziądza. W 1798 r. powstała we wsi niemiecko-ewangelicka szkoła początkowa, do której uczęszczało 38 uczniów. Wieś była jednym z trzech ośrodków mennonickich na Mazowszu. Pozwolenie na budowę mennonickiego domu modlitwy wydano dopiero w 1823 r. Pierwszym starszym wybrany został Peter Schroeder, który piastował tę funkcję aż do śmierci w 1833 r. W 1827 r. we wsi było 41 domów i 314 mieszkańców. Mennonici zaczęli osiedlać się również we wsiach w okolicach Kazunia, wykupując ziemię z rąk polskich i ewangelicko-augsburskich osadników. Mieszkali m.in. w Grochalach, MałejWsi, Kępie Nowodworskiej, Szamocinie, Ożarowie, Januszewie, Targówku, Józefowie, Marcelinie i Głusku. Z księgi kościelnej założonej w 1834 r., uzupełnionej w 1902 r. przez P. Schroedera z Kępy Czosnowskiej, wynika, iż gmina ta jeszcze w 1. połowie XIX w. była znacznie większa, gdyż np. w 1846 r. naliczono w niej 28 nowo ochrzczonych. W 1851 r. było ich 38. Dopiero w latach 60. XIX w. daje się zauważyć spadek tych liczb. Związane to było zarówno z przenoszeniem się mennonitów na wschód do Rosji, jak i emigracją za ocean.
Niemniej gmina kazuńska przez cały czas grupowała wszystkich wyznawców,
łącznie z tymi mieszkającymi na wschodzie. Miała kilka filii mieszczących się w: Krótko przed wybuchem I wojny światowej wybrano w gminie ostatniego starszego, kaznodzieję Rudolfa Bartela. Działania wojenne zmusiły mieszkańców do opuszczenia swoich siedzib. Duża część z nich wyjechała do współwyznawców zamieszkałych w świniarach i Wymyślu Niemieckim, część przymusowo wywieziono w głąb Rosji. Podczas działań wojennych zniszczeniu uległa część domów we wsi, zbeszczeszono i zdewastowano zbór, który żołnierze rosyjscy używali jako magazyn. Został on wyremontowany dopiero po powrocie do swoich domów wszystkich mieszkańców w 1924 r., przy wydatnej pomocy mennonitów z USA. W okresie międzywojennym gmina Kazuń, dzięki bliskości Warszawy, bardzo rozwinęła się pod względem gospodarczym. Słynęła zarówno ze swoich produktów rolnych, jak i ze znakomitych serów. Niestety, okres II wojny światowej położył się cieniem na stosunkach mieszkańców z sąsiadami - Polakami. Wskutek postanowień jałtańskich wszyscy mieszkańcy wsi i okolicy zostali wysiedleni, a ich ziemie i domostwa zasiedlone zostały przez nowych właścicieli. Wieś rzędowa położona po zachodniej stronie Wisły, naprzeciwko Nowego Dworu Mazowieckiego. Obecnie została mocno przekształcona, m.in. na skutek budowy nowej trasy Warszawa-Gdańsk, urbanizacji oraz sąsiedztwa z jednostką wojskową (w północnej części osady). Krajobraz kulturowy południowej części wsi zachowany w bardzo dobrym stanie, z układem pół, systemem drożnym, sztucznymi nasadzeniami oraz sztucznie usypanymi wzgórkami, na których pierwotnie lokowano zagrody. Przetrwały również tradycyjne zagrody holenderskie - dwie w północnej części wsi oraz pięć w południowej, a także zbór i cmentarz. Nr 5 - dom drewniany zbudowany pod koniec XIX w., usytuowany w zagrodzie
na planie prostokąta, wzdłuż linii północ-południe, z drobnymi budynkami
gospodarczymi - kurnikiem i szopą. Całość gospodarstwa nieogrodzona. Budynek wykonany z drewna dębowego (podwaliny) oraz sosnowego, konstrukcji wieńcowej
połączonej na węgłach na rybi ogon bez ostatków, ozdobnie
szalowany. ściany średniej wysokości (2, 4 m), dach
wysoki (3,8 m) krokwiowo-jętkowy, wzmocniony stolcem,
dwuspadowy, osadzony na ścianie kolankowej (trempelku),
pokryty blachą. Część mieszkalna dwuosiowa, dwutraktowa, z centralnie umieszczonym kominem,
z trzonem kuchennym, piecem chlebowym i ogrzewaczem (pomiędzy izbami).
Budynek zachowany w niezbyt dobrym stanie, zwłaszcza część gospodarcza, która
pierwotnie pełniła funkcję obory, obecnie szopy. Nr 7 - dom murowano-drewniany zbudowany w 1933 r., usytuowany w zagrodzie
na planie prostokąta, wzdłuż linii wschód-zachód, z dużą murowaną stodołą. Całość gospodarstwa nieogrodzona. Budynek wykonany z drewna dębowego
(podwaliny) sosnowego i topolowego, konstrukcji wieńcowej połączonej na węgłach na rybi ogon bez ostatków, ozdobnie szalowany oraz murowany z cegły
(obora) spojonej zaprawą cementowo-wapienną, nietynkowany. Narożnik północno-wschodni części mieszkalnej wykonany z bloczków siporeksowych. Ściany
wysokie (2, 7 m), dach wysoki
(4,8 m) krokwiowo-jętkowy,
wzmocniony stolcem, dwuspadowy,
osadzony na ścianie
kolankowej (trempelku), pokryty
eternitem, przedzielony
w połowie długości murowaną ścianą rozdzielającą budynek
na część mieszkalną i gospodarczą. Wschodni szczyt dachu
ozdobnie szalowany. Część
mieszkalna czteroosiowa, dwutraktowa,
z dwoma kominami
(trzeci komin w ścianie wewnętrznej obory), z dwoma trzonami kuchennymi, piecem
chlebowym i ogrzewaczami (pomiędzy izbami). Do ścian dostawione dwa
ganki: murowany od strony południowej i drewniany od strony północnej. Budynek
zachowany w niezbyt dobrym stanie, zwłaszcza nieużywana część gospodarcza. Nr 7 - obora murowana zbudowana w 1933 r., wykonana z cegły spojonej zaprawą cementowo-wapienną, nietynkowana. Usytuowana w zagrodzie wzdłuż linii
północ-południe, w zachodniej części gospodarstwa.Więźba dachowa całkowicie
zniszczona. Budynek nieużytkowany, w stanie destrukcji. Nr 11 - dom murowany zbudowany w latach 30. XX w., usytuowany w pobliżu drogi Warszawa-Gdańsk, wzdłuż linii wschód-zachód (częścią mieszkalną ku wschodowi).Murowany z cegły spojonej zaprawą cementowo-wapienną. Nakryty niskim dachem dwuspadowym, pokrytym eternitem. Przebudowany i modernizowany po 1945 r. Zachowany w dostatecznym stanie. Nr 12 - dom murowany zbudowany w 1918 r., usytuowany w pobliżu szosy
Warszawa-Gdańsk, wzdłuż linii wschód-zachód, mieszczący pod wspólnym dachem
część mieszkalną i gospodarczą. Wykonany z cegły spojonej zaprawą cementowo-wapienną, nietynkowany. Elewacje przedzielone trzema gzymsami: cokołowym, międzykondygnacyjnym i wieńczącym. Wysokie ściany nakryte wysokim
dachem dwuspadowym
(łączna wysokość 9,6 m) o konstrukcji
krokwiowo-jętkowej, wykonanej z drewna sosnowego,
wzmocnionej stolcem, opartej na murłacie leżącym na ścianie kolankowej (trempelku).
Dach pokryty eternitem. W dachu od strony północnej facjata, nakryta równie
ż dwuspadowym daszkiem. Część mieszkalna dwutraktowa, czteroosiowa, z centralnie umieszczonym szerokim kominem o dwóch
wylotach ponad kalenicą dachu. Dodatkowe pomieszczenia mieszkalne na strychu.
Część gospodarcza użytkowana obecnie jako magazyn. Budynek zachowany
w dobrym stanie (BK - Jerzy Szałygin, 1999). Nr 14 - dom murowany zbudowany w latach 20. XX w., usytuowany w pobliżu drogi Warszawa-Gdańsk, wzdłuż linii wschód-zachód (częścią mieszkalną ku wschodowi).Murowany z cegły spojonej zaprawą cementowo-wapienną. Nakryty niskim dachem dwuspadowym, konstrukcji krokwiowo-jętkowej, wspartym na ścianie kolankowej, pokrytym eternitem. Przebudowany i modernizowany po 1945 r., ściany otynkowane na początku lat 70. XX w. Zachowany w bardzo dobrym stanie. Nr 22 - dom mieszkalny,
dawny zbór mennonicki, zbudowany
w 1892 r. po zniszczeniu
na skutek powodzi poprzedniego,
powstałego w połowie
XIX w. Położony w centralnej
części wsi, po zachodniej stronie
starej szosy biegnącej zWarszawy
do Nowego Dworu Mazowieckiego.
Wjazd do niego
prowadzi drogą wyłożoną brukiem.
Budynek stoi szczytem
do drogi, wzdłuż linii wschód-zachód, otoczony jest starodrzewiem topolowym, w zagrodzie trzy szopy umieszczone
od strony północnej, południowej i wschodniej. Wykonany z drewna sosnowego,
konstrukcji wieńcowej, z węgłami łączonymi na rybi ogon, oszalowany
deskami, z wysokimi ścianami
nakrytymi również wysokim
krokwiowo-jętkowym dachem,
wzmocnionym krzepicami,
pokrytym blachą. Rozplanowany
na rzucie prostokąta, wąskofrontowy, z centralnie
umieszczonymi dwuskrzydłowymi drzwiami wejściowymi
zamkniętymi łukiem
odcinkowym. Pierwotnie
mieścił w sobie salę modlitw
oraz szkołę i mieszkanie nauczyciela.
Po II wojnie światowej
wnętrze sali modlitw (od
strony zachodniej) przedzielono
ściankami działowymi,
nadając jej funkcję mieszkalną, a drewniane sklepienie
kolebkowe rozebrano. W okresie
powojennym w zborze siedzibę miał urząd gminy, posterunek
milicji i szkoła. W dalszym
ciągu, pomimo podziałów, czytelny pozostał pierwotny układ budynku. W jednej trzeciej budynku (od
strony wschodniej) znajdowało się mieszkanie nauczyciela i szkoła (w układzie ze
środkową sienią przedzielającą symetrycznie dwa pokoje i dwie kuchnie), w dwóch
trzecich sala modlitw (obecnie podzielona na cztery pokoje, sień i komorę). Budynek
zachowany w dobrym stanie. Nr 31 - dom drewniany zbudowany ok. 1910 r., usytuowany w północnej części Kazunia Nowego, po południowej skrzyżowania dróg prowadzących do Nowego Dworu Mazowieckiego i Nowin. Ustawiony wzdłuż linii północ-południe. W jego pobliżu zbudowany nowy budynek mieszkalny. Zagroda otoczona płotem z siatki. Wykonany z drewna sosnowego, konstrukcji słupowo-ryglowej, obustronnie oszalowanej deskami, wypełnionej trocinami. Nakryty płaskim dachem dwuspadowym, krokwiowo-jętkowym, opartym na ścianie kolankowej, pokrytym papą. Dobudówki - w elewacjach dłuższych od strony północnej dostawione po obu stronach przedsionki, od strony południowej w elewacji wschodniej dobudówka mieszkalna. Wnętrze wyłącznie mieszkalne. Budynek dwu- i półtraktowy, czteroosiowy, z dwoma symetrycznie rozmieszczonymi kominami i systemami ogniowymi (współcześnie przebudowanymi). Zachowany w złym stanie, przeznaczony do rozbiórki. Nr 43 - dom drewniany zbudowany w 1888 r., usytuowany wzdłuż linii
wschód-zachód w północnej części wsi, w zagrodzie trzybudynkowej (z dwiema
szopami), otoczonej płotem z siatki. Wykonany z drewna sosnowego, konstrukcji
wieńcowej, z węgłami łączonymi na rybi ogon, bez ostatków, oszalowany ozdobnie
deskami. Nakryty wysokim dachem dwuspadowym, krokwiowo-jętkowym, opartym
na ścianie kolankowej, pokrytym papą i eternitem. Ozdobny wschodni szczyt
dachu ze snycersko wycinanymi końcówkami belek stropowych, oczepu i krokwi
spiętymi sterczyną. Budynek dwutraktowy, czteroosiowy, z dwoma symetrycznie
rozmieszczonymi kominami (jeden na granicy komór, drugi kuchni) i systemem
ogniowym współcześnie przebudowanym. Trzeci murowany z cegły komin stanowi
wywietrznik z obory. Część mieszkalna zachowana w dostatecznym stanie,
gospodarcza w złym.
Cmentarz - położony naprzeciwko zboru, po drugiej - wschodniej stronie
szosy, za wałem wiślanym. Założony na planie prostokąta. Znacznie zdewastowany,
porośnięty drzewami i krzewami oraz samosiejkami. Zachowało się kilkanaście
nagrobków (w całości lub we fragmentach), wykonanych z piaskowca i betonu.
Najciekawsze w formie piaskowcowych stelli, pochodzące z lat 60. i 70. XIX w.,
czczą pamięć Andrzeja i Henryka Niklów oraz Salomona Gertza. Zwieńczone są
półkolem otoczonym bordiurą z ornamentem roślinnym i monogramami zmarłych umieszczonymi w wieńcach z szarfami lub na profilowanej tarczy otoczonej
wicią. Płyta Henryka Nikla zwieńczona głowami orłów. Zasadniczą część stelli
zajmuje ujęta w ramy inskrypcja napisana w języku staroniemieckim o następującej treści: "Spoczywa tu zabrany do wieczności młodzieniec Henryk Nikiel, syn
Andrzeja Nikla, w Kazuniu Niemieckim urodzony w roku 1841, dnia 15 czerwca,
a zmarły w roku 1869, dnia 7 września. Zatem przeżył 28 lat, 2 miesiące i 22 dni.
Walkę trudną podjąłem w świecie waszym, a była ona z łaski Bożej, i zwycięstwo
odniosłem szczęśliwie we wszystkim". Na odwrocie płyty również umieszczono
ujętą w roślinne motywy inskrypcję, czytelną jedynie częściowo: "(...) tu spoczywa
me zmęczone ciało, już nie objęte troskami, a dusza moja przeniesiona łaskawie
i szczęśliwie ku zbawcy (...)". Na stelli Salomona Gertza umieszczono inskrypcję
o następującej treści: "Stawiamy ten pomnik ze łzami. Tu w Bogu spoczywa
wzięty do wieczności mąż, Salomon Gertz, współmieszkaniec Kazunia Niemieckiego,
urodzony w Cząstkowie Niemieckim, w roku 1825, 9 kwietnia.Wroku
1844, dnia 24 października poślubił wówczas wdowę Annę Bartel, współmieszkankę
Kazunia Niemieckiego, w roku 1864 wybrany został na wójta gminy
i sprawował ten urząd z oddaniem i sumiennie aż do śmierci. Zmarł w roku 1870,
dnia 30 stycznia, przeżywając w stanie małżeńskim 25 lat, 3 miesiące i 6 dni, w sumie
mając 44 lata, 9 miesięcy i 21 dni". Obiekty nieistniejące: Nr 9 - dom drewniany zbudowany w 1927 r., rozebrany w 2000 r. (BK - Jerzy Szałygin, 1999). Nr 15 - dom drewniany zbudowany w latach 20. XX w., rozebrany w 1994 r. AGAD, Księgi Grodzkie Zakroczymskie, nr 120, f. 80r; KZSP, s. 28; E. L. Ratzlaff, Im Weichselbogen. Mennonitensiedlungen...; SGKP, t. III, 1882, s. 939; T. Swat, Mennonici na Mazowszu... |
Start | Wprowadzenie | Artykuły: Polska | Małopolska | Mazowsze | Ziemia Łęczycka | Żuławy | Nizina Sartawicko-Nowska | Ziemia Kwidzyńska | Ziemia Walichnowska | Ziemia Sieradzka | Ziemia Wieluńska Copyright 2005 © jerzyszalygin@wp.pl |