Zbory

Jednym z najważniejszych przejawów kultury materialnej kolonistów holenderskich była architektura sakralna. W momencie zakładania wsi budowano najpierw budynki mieszkalno-gospodarcze, pozostawiając budowę zboru na okres późniejszy, kiedy to zasiedlona ziemia zaczynała przynosić dochód. Dlatego też nabożeństwa odbywały się w domach prywatnych, w wydzielonych izbach (jak np. w Nowym Troszynie czy teżWiączeminie Polskim), bądź przystosowanych do funkcji sakralnych zabudowaniach gospodarczych. Pod koniec XVI w. na Żuławach powstawać zaczęły pierwsze budynki sakralne w konstrukcji szkieletowej, o prostym wyglądzie, przypominającym budynki gospodarcze. Dopiero w początkach XVII w. mennonici na terenie Polski wytworzyli niezwykle charakterystyczny dla nich i niewystępujący we wsiach zasiedlonych na innym prawie, np. niemieckim, typ budynku sakralnego, budowany z powodzeniem na całym terenie ich osadnictwa aż po połowę XIX w. Był to budynek drewniany, o zrębowej konstrukcji ścian, nakryty wysokim dachem dwuspadowym. Zastosowanie właśnie takiej konstrukcji było niewątpliwym wpływem polskiej tradycji budowlanej. Zbory przypominały wyglądem duże spichlerze czy stodoły, co wynikało z ograniczeń stosowanych wobec innowierców - nie mogły one posiadać żadnych oznak pełnionej funkcji sakralnej. Na terenie Mazowsza napotkać możemy jedynie dwa takie obiekty, które niestety uległy powojennym adaptacjom na cele mieszkalne. Starszy z nich, powstały w 1806 r., znajduje się we wsi Sady nieopodal Płocka. Niestety jego stan techniczny nie jest najlepszy. W znacznie lepszym stanie zachowany jest drugi obiekt usytuowany w Nowym Kazuniu pod Nowym Dworem Mazowieckim, powstały w 1892 r. Został całkowicie zaadaptowany na cele mieszkalne, niemniej jednak jego bryła jest nie zmieniona od czasu budowy.

Przełom w architekturze sakralnej nastąpił około połowy XIX w. Bogacenie się, chęć uczestniczenia w życiu publicznym, spowodowały otwarcie się gmin mennonickich, czego efektem stała się weryfikacja dotychczasowych norm społecznych i religijnych, w tym również odejście od tradycyjnego wzoru drewnianego domu modlitwy. Większość nowo powstających po połowy XIX w. budynków wzorowana była na architekturze kościołów protestanckich, dostosowanych do potrzeb mennonickich poprzez redukcję wielkości wieży. Dominuje typ bezwieżowego kościoła o formach modnego neogotyku lub neorenesansu ^[1]. świątynie takie znajdują się w Nowym Troszynie, Wiączeminie Polskim, Nowym Wymyślu i Nowym Secyminie.

Ogółem na Mazowszu zachowanych jest 6 takich obiektów. W najlepszym stanie znajduję się zbór ewangelicki zbudowany w 1924 r. w Nowym Secyminie, który został poddany w ostatnich latach konserwacji.

^[1] M. Warchoł, Katalog domów modlitwy mennonitów na ziemiach polskich. Przyczynek do badań nad budownictwem sakralnym mennonitów, mpis w zbiorach autora.