Articles --> Ziemia Kwidzyńska

Conclusion

The main purpose of this study was an analysis of the wooden architecture in the Kwidzyn and Walichnowy Lowlands. The basis was the catalogue prepared on the basis of field studies carried out in 2008 and 2009 r.
Based on the studies, supported with the available literature and iconography, it was possible to identify and present the development of wooden homesteads, confronting it to some extent with the area of Żuławy Wiślane or other parts of the Lower Vistula Valley. The issue has been presented on the historical background, especially with regard to development of settlement under long-term lease agreements. The oldest settlement contracts in the Kwidzyn Lowland have been known since 1570-ties. That was the end of the first immigration wave connected with Mennonites who settled in Żuławy Wiślane, situated further to the north. They established new villages or took over the already existing ones. Another big wave of settlement took place in the 18th century, especially in the area of the poviat of Sztum. In case of the Walichnowy Lowland, the settlement action based on lease contracts developed to a wider scale in the 17th century.
Architektura jaka pojawiła się na tych terenach wraz z nowymi osadnikami jest do tej pory elementem dominującym w tutejszym krajobrazie kulturowym, choć samych mieszkańców od ponad 60. lat już tu nie ma.
Wszystkie występujące typy architektury rozpoznane na terenie Żuław występowały również na Nizinie Kwidzyńskiej. Przez cały XIX w. bardzo popularne były zagrody zespolone. Choć pojawiały się również zagrody rozproszone z wolnostojącymi domami mieszkalnymi nigdy nie zdominowały one tych pierwszych. Najstarsze zachowane jeszcze przykłady pochodzą z k. XVIII w. i należą do najwyższej klasy zabytków Doliny Dolnej Wisły.
Układ przestrzenno-funkcjonalny zawsze charakteryzował układ dwutraktowy z przelotową sienią, czarną kuchnią i dużą izbą w jednym z narożników. Zagrody zespolone często posiadały różną wysokość kalenicy części mieszkalnej i gospodarczych. Część mieszkalna budowana była zawsze w konstrukcji wieńcowej. Dużą popularnością cieszyły się zagrody liniowe z podcieniową wystawką od strony kalenicy. I choć należą do ostatniego stadium rozwoju podcienia niezaprzeczalnie czerpały bezpośrednio z wzorców Żuławskich. Przejawiało się to stosowaniem w samej wystawce poza bardzo popularną konstrukcją wieńcową również szkieletowej. Do bezpośredniego czerpania z wzorców żuławskich świadczy też budowa obór w zagrodach zespolonych w konstrukcji szkieletowej. Bardzo popularnym typem były również zagrody kątowe, z których kilka choć nie w całości, jest jeszcze zachowanych. Pod k. XIX w. zagrody te również zaczęły podlegać trendom w ówczesnej architekturze, choć nie zakłóciło to jej jakże specyficznego charakteru. Choć nie odnaleziono już innych budynków gospodarczych w obrębie zagrody jak i przykładów małej architektury, można je zanalizować na podstawie zachowanej ikonografii i badań przeprowadzonych w okresie międzywojennym.
W przyszłości należałoby jeszcze zweryfikować rozpoznany stan z materiałami archiwalnymi, a całość zagadnienia spożytkować w działaniu na rzecz ochrony tych jakże cennych przykładów architektury drewnianej, niestety cały czas ulegających niszczeniu.